[Nettime-nl] generatieve psychogeografie: 16 maart

[wilfried <wilfriedhoujebek@yahoo.com>]

ZATERDAG 16 MAART 
FLANEUR CULTURE 
Generatieve psychogeografische dubbelsessie 
Damplein / Bijlmermeer
start 13.00 op monument Dam


(Deze sessie is een voorbereiding op de 'Hot Summer of
Psychogeography 2002' waarbij we nieuwe elementen
zullen toevoegen aan de toolkit die we reeds hebben
ontwikkeld. zie:
http://www.socialfiction.org/psychogeography/
om er achter te komen wat psychogeografische
psychogeografie precies is)



1
Net zoals Karl Marx, Rosa Luxembourg & Joseph Goebbels
dat waren, was ook Margaret Thatcher zich bewust van
het feit dat wie de straat bezit ook de macht heeft.
In de jaren '80 gaf zij daarom de BBC opdracht
dagtelevisie te gaan maken met geen ander doel voor
ogen dan te voorkomen dat de numeriek sterk aanwezige
werklozen uit verveling of onvrede hun heil op straat
gingen zoeken, met alle druk op het politiebudget van
dien. De televisie was het aangewezen middel om mensen
door 'positieve' verveling thuis te houden.

Om te begrijpen waarin de politieke rol van een
experimentele stadwandeling kan liggen moet eerst
worden gekeken naar de betekenis van de rol van de
openbare ruimte als de plek waar de samenleving elkaar
ontmoet & dus de maatschappij op haar microniveau
ontstaat. 
Dit publieke domein is geen autonoom gebied, maar het
product van de interactie tussen de openbare ruimte &
stedelijkheid: de wisselwerking tussen respectievelijk
de openbare fysieke ruimtes in de stad & het
sociale/culturele gebruik daarvan. Omdat het publieke
domein een resultaat is dat voortvloeit uit
verschillende parameters is ze slechts indirect te
manipuleren. Dit gebeurd met planologische of
architectonische ingrepen in de openbare ruimte &
middels reguleringen, subsidies & geboden in het
gebruik daarvan. Stedelijkheid ontstaat als gevolg van
diversiteit in het aanbod van voorzieningen & het
multifunctionele gebruik ervan: wonen, werken,
winkelen, uitgaan & als gevolg daarvan drukte die meer
drukte genereert. 
Daar waar de gemeente of overheid in het stedelijk
beleid de invulling van het stadshart laat overhellen
naar economisch pragmatisme & de voorkeur geeft aan
werkgelegenheid & prestigieuze bedrijfshuisvesting op
prominente plaatsen boven stedelijke diversiteit in de
openbare ruimte roept uiteindelijk sociale
verschraling over zich af. 
Een beweging als Reclaim the Streets praktiseert al
jaren kritiek hiertegen door in de stad raves te
organiseren als tegengif aan het bestuurlijke toegeven
aan de wensen van de eenzijdige subcultuur der
forensische kantoorwerker die aan de straatcultuur
niets toevoegt dan verkeersoverlast. Feitelijk is RTS
een disco-socialistische uitwerking van het
legendarische manifest tegen de autoritaire planologie
'The Death and Life of Great American City' dat Jane
Jacobs in 1961 publiceerde. Hierin geeft Jacobs de
wandelaar politieke significantie door te stellen dat
een voetgangerscultuur zowel de reden & als het gevolg
is van een gezond publiek domein. Wanneer de oorzaak &
gevolg keten in de machtspiramide, beginnend bij de
nationale overheid via de locale overheden, bedrijven
& vakbonden naar haar basis wordt ontrafelt dan komen
we uit op de wandelaar. 

Helemaal nieuw is dit inzicht niet want reeds
halverwege de 19e eeuw verheerlijkte Charles
Baudelaire (1821-67)  in de flaneur, de wandelaar om
de wandelaar, de personen die zich wars van de
snelheidsmanies die aangewakkerd door de behoeftes &
beloftes van het opkomende kapitalisme van Parijs
bezit had genomen door de stad bewoog met een
aangelijnde schilpad die de snelheid dicteerde. 

De autoriteiten, in de persoon van Baron Haussmann,
zorgden ervoor dat Parijs de stad bij uitstek bleef
waar men nadacht over de politieke implicaties van de
invulling van de openbare ruimte. Van 1853 tot 1870
herschiep Haussmann het centrum van Parijs radicaal:
deze haar typische juggernautische gebouwen, brede
boulevards & lange zichtassen gevend. Dat daartoe alle
armen, arbeiders & fabrieken naar het banlieue, de
gevreesde buitenwijken, werden verbannen maakt van
Parijs ook na Baudelaire de stad waar het bewustzijn
van de gevaren omtrent de utilitaristische planologie
& de daaruit voortkomende ruimtelijke sociale
segregatie bleef bestaan. Daarnaast was Parijs er meer
dan Londen toe in staat gebleken de welvaart breder
over de bevolking te verdelen. De grote middenklasse
die zo kon ontstaan waren ook nieuwe consumenten
waarop met de bouw van de arcades werd ingesprongen:
deze met gaslampen verlichte & met glazen kappen
overdekte winkelstraten, waren samen met de eerste
warenhuizen de bezichtiging van die dagen. 
Walter Benjamin maakte in de jaren '30 van de 20e eeuw
een uitgebreide studie van de flaneur & het leven in
de arcades. Voor Benjamin waren de arcades een
succesvolle poging de aanwezige voetgangerscultuur om
te vormen tot een economisch uit te buiten fenomeen.
De voetgangers die werden gelokt door een met behulp
van de nieuwste technologie gecreëerde visueel
aantrekkelijke openbare ruimte om daar te stuiten op
dingen die ze altijd wilden bezitten zonder dat zelf
ooit te weten. De flaneur onderhield een dubbele
relatie met deze arcades, hoewel deze zoals iedereen
geobsedeerd was door de nooit geziene surplus aan
koopwaar die in de etalages lag te pronken, miste deze
de behoefte om iets aan te schaffen: de flaneur bleef
een toeschouwer die immuun was voor modes & trends.  
De flaneur als het icoon van de voetgangerscultuur, de
eenzame figuur die op zoek was naar de nooduitgang uit
het bolwerk van de grenzeloze consumptie, was
uiteindelijk geen lang leven beschoren. De
surrealisten, grote bewonderaars van Baudelaire, deden
een poging de flaneur in het straatbeeld te
herintroduceren door dagenlange wandelingen te maken
in de hoop betoverd te raken door de Poëzie van de
metropool. Een wereldoorlog later was het aan de
situationisten om de met hun psychogeografie de
experimentele stadswandeling tot subtiele revolte te
theoretiseren.  

De psychogeografie is een activiteit die uitgevoerd
met de rigiditeit van een wetenschappelijk onderzoek:
een rationele reductionistische discipline op zoek
naar de diepere doorwerkingen van het door de
condities van het kapitalisme gevormde publieke domein
& de gevolgen die dit heeft op het gedrag van de
gebruikers van deze ruimte. De flaneur daarentegen was
een dandy: onderhoudend gezelschap maar in de kern
onverschillig. Deze onverschilligheid verklaart dat de
flaneur met zijn doelloze gewandel de goegemeente kon
shockeren: in een wereld waarin haast een
statussymbool is & elke handeling in de openbare
ruimte een economische functie heeft gekregen is de
onwillige wandelaar die zonder voorkeur voor een
speciale richting rondloopt een slacker, een
'klaploper'. Om verachting te ontlopen is het de
economisch inactieven aangeraden hun heil thuis te
zoeken: de tijden dat de politiek zich op de straten,
in de parken & de pleinen als openbare discussie
afspeelde is sinds Baudelaire meer & meer aan het
verdwijnen. 

2

Amsterdam is geen Parijs. De calvinistische
levensvisie van de burgerij die het in Nederland
altijd voor het zeggen heeft gehad staat wantrouwig
tegen elke vorm van opzichte grandeur: pleinen &
parken hoefden alleen maar functioneel te zijn, niet
indrukwekkend. De schaarse plannen die er geweest zijn
om Amsterdam in navolging van Parijs te transformeren
naar een architectonisch uniforme stad liepen stuk op
zowel deze mentaliteit als die andere deugd van de
calvinistische burger: het respect voor particulier
eigendom dat grootschalige onteigeningen zoals
Haussmann zich die kon veroorloven onmogelijk maakten.


Pas na het ontstaan van de Herenmarkt in 1612 & de
Nieuwmarkt in 1614 werd het verkeer rond de Dam zo
ontlast dat hier Amsterdams eerste vrije publieke
ruimte ontstond. Deze functie werd nog verstevigd met
de bouw van het Stadhuis, nu het Koninklijk Paleis, in
1652. Vanaf toen was de Dam bij uitstek de plek waar
het volk geconfronteerd werd met de politiek. De Dam
werd het terrein waar ceremonies, parades,
bekendmakingen & openbare executies plaatsvonden. Het
stadhuis zelf werd opgetrokken uit dure materialen als
zandsteen & marmer om de buitenwereld te wijzen op
Amsterdams commerciële successen. Deze functie heeft
het plein nog steeds: als de monarchie zich wil
manifesteren of het volk iets wil van de politiek dan
doet men dit op de Dam. Veel meer dan bijvoorbeeld het
Binnenhof beschikt het Damplein over het symbolische
kapitaal om met recht de etalage van het democratisch
debat genoemd te worden. De aanliggende gebieden
echter zijn ten prooi gevallen aan de banalisering van
het marktdenken dat de functies van alle omliggende
straten heeft toegespitst op het bedienen van 2 zeer
specifieke subculturen: de toerist & de consument die
al het andere gebruik ervan wegdrukken. Zo snel de
rolluiken neer gegaan zijn ontstaat een door iedereen
gemeden desolaat gebied. Overdag verdringen
consumenten zich met een lege blik in hun ogen om de
koopjes, door de straten manoeuvrerend als botsauto's
die elkaar proberen te ontwijken op een overvolle
baan.  

Amsterdam heeft haar eigen banlieue: de Bijlmermeer,
'de functionele stad' waarvan de bouw in 1966 begon &
waar in 1968 de eerste bewoners binnentrokken. De
Bijlmer heeft dezelfde lage sociale status van het
banlieue maar is daarentegen oorspronkelijk gebouwd
voor de middenklasse met het grootste gebaar van het
Haussmanniaanse Parijs. De beoogde bewoners wilden
echter niet & de grote leegstand van de eerste jaren
werd opgevuld met de Surinamers die in de aanloop naar
de Surinaamse onafhankelijkheid van 1975 & de jaren
daarna in grote getale naar Nederland kwamen. Hoewel
de Bijlmer niet het getto is waar mensen haar voor
houden trekt iedereen die de mogelijk ziet dat te doen
weg, zo de plaats vrijmakend voor nieuwe bewoners die
noodgedwongen ook weer de meest gemarginaliseerden in
de samenleving zijn. Door deze bewonersvlucht zal de
Bijlmer er niet snel in slagen zich aan haar eigen
haar op te trekken. Wat blijft is een lage sociale
cohesie & een grote drugsproblematiek die de aanwezige
middenstand & de bewoners onder druk zet, zo van de
Bijlmer het Nederlandse schrikbeeld van de realiteit
geworden utopische stedenbouw makend. 

3

Wat een oproer in het ene deel van een stad is, is een
demonstratie in de ander. De reputatie van de openbare
ruimte verleent redelijkheid aan het gebruikers van de
publiek ruimte.

De relatieve traagheid van wandelen maakt haar
uitermate geschikt om een omgeving goed te bekijken &
haar subtiele details te ontdekken, dit is een
waarheid die de meeste mensen slechts herontdekken op
hun vakantie. De generatieve psychogeografie,
wandeltochten volgens een door een wandelalgoritme
gegenereerde route, is ontwikkeld vanuit het idee dat
er ook in de eigen stad genoeg te ontdekken valt maar
dat 'normaal' gebruik van de stad het onmogelijk maakt
dat te doen.

Op zaterdag 16 maart 2002 organiseert
socialfiction.org een generatieve psychogeografische
sessie in het gebied rond het Damplein & de
Bijlmermeer ter uitwerking van de genoemde thema's.
Uit overwegingen van haalbaarheid is deze sessie een
compromis. Het liefst zouden we in 1 dag centraal
Parijs, het banlieue, centraal Amsterdam & de
Bijlmermeer aandoen om een goede vergelijking te
kunnen maken hoe de openbare ruimte van de
verschillende stedenbouwkundige constellaties met
ieder hun eigen sociale/ideologische/planologische
geschiedenis zich tonen aan de wandelaar. 
Het specifieke patroon van de straten, het aangezicht
van de stad, kan de uiting zijn van een lang
perceelsgewijs proces van speculatie, zoals in het
centrum van Amsterdam, of van grootschalige
holistische sociale engineering zoals in de
Bijlmermeer.   
Door op een middag, middels het aanwenden van ons
wandelalgoritme, beide gebieden te exploreren hopen we
meer informatie aan de omgeving te ontlokken omtrent
de effecten van de openbare ruimte & stedelijkheid op
de voetgangerscultuur ter plaatse.  
We willen uitvinden of de theorie dat een omgeving
gedrag kan genereren of tegenhouden juist is. Ook zal
uit de sessie blijken hoe zeer het beeld van de 2
gebieden zoals dat vooraf in het hoofd van de
aanwezigen aanwezig was overeenstemt met de
werkelijkheid.   

Op een directer waarneembaar niveau gaan de deelnemers
aan deze sessie onder in de ter plaatse reeds
aanwezige voetgangerscultuur & ondersteunt daarmee de
creatie van gezonde publieke ruimtes: ook al bieden in
het verleden behaalde resultaten geen garantie voor de
toekomst, een generatieve psychogeografische sessie
kan om deze reden nooit werkelijk mislukken.


http://www.socialfiction.org/psychogeography   

psychogeography@socialfiction.org 


=====
http://www.socialfiction.org
http://www.socialfiction.org/psychogeography
http://www.socialfiction.org/jungleaaa
http://www.socialfiction.org/planetword

__________________________________________________
Do You Yahoo!?
Yahoo! Sports - live college hoops coverage
http://sports.yahoo.com/
______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).