Re: [Nettime-nl] discussieavond over kunst en engagement

[Marleen Stikker <stikker@waag.org>]

Ik heb gisteren een zelfde ongerichte discussie bijgewoond die  
georganiseerd werd door OCW. Alle kunst en cultuur werd daar op een  
hoop gegooid. Sweeping statements over kunst/cultuur in algemene zin  
hebben geen nut. Je kunt niet zeggen dat de kunst niet wil worden  
gebruikt.  Dat hangt van de kunst af. Er is kunst dat niets liever wil  
dan in directe dialoog te treden met de maatschappij.

We moeten in de cultuursector echt preciezer worden in het gebruik van  
onze terminologie.

In de wetenschap heeft men onderkent dat je onderscheid moet maken  
tussen fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en incubatie. (Er  
zijn veel meer verfijningen, maar dat voert wat te ver voor nu)
Het zijn verschillende stadia van kennisproductie en kennisgebruik.  
Elk van de activiteiten heeft eigen voorwaarden, deelnemers en  
uitkomsten. Fundamenteel onderzoek is door nieuwsgierigheid gedreven.  
Het inspireert het toegepaste onderzoek. Toegepast onderzoek kan ook  
tot stand komen door vragen uit de samenleving of uit de markt. Als de  
uitkomsten van toegepast onderzoek relevant is, is er een  
incubatieproces nodig om het duurzaam economisch te kunnen vermarkten.

Een mooi bouwwerk. Al zullen mensen uit de wetenschap meteen melden  
dat het evengoed moeizaam is om de politiek en de publieke opinie van  
het belang van de wetenschap te overtuigen.

Voor de kunst/cultuur sector is het niet anders. Waar de wetenschap  
primair op zoek is naar (objectieve) kennis, is de kunst op zoek naar  
vorm en betekenis. Autonoom onderzoek in de kunsten is onderzoek naar  
vorm, betekenis, expressie, emotie, relaties. Het heeft een enorme  
impact op hoe wij ons zelf zien in de wereld zien. Het sijpelt op alle  
mogelijke manieren door naar andere domeinen.

Toegepast onderzoek is het introduceren van vorm en betekenis in  
andere contexten. Die contexten zijn niet eens zozeer de cultuurpodia,  
maar juist de straat en de maatschappelijke domeinen. Bovendien komen  
er vragen uit de samenleving om mee vorm te geven aan maatschappelijke  
vraagstukken. Duurzaam leven, omgang met voedsel, vergrijzing en  
vereenzaming, levenslang leren, management, diplomatieke betrekkingen,  
internationalisering.

Het opschalen van de uitkomsten van fundamenteel en toegepast  
onderzoek naar producten/diensten en het 'grote publiek' is een  
mechanisme op zich. Incubators binnen de cultuursector zijn pas de  
laatste jaren tot stand aan het komen. Er zijn talloze instituties  
die  een rol hebben gekregen om participatie aan cultuur te organiseren.

De Raad voor Cultuur komt binnenkort met een nieuwe notitie. Een  
vervolg op de e-cultuur notitie. Daar staan een aantal zeer  
behartigenswaardige analyses in die veel verder strekken dan alleen de  
technologische aspecten van onze cultuur. Zij delen het op in  
vormonderzoek, contextonderzoek en transformatieonderzoek. De eerste  
twee vallen samen met wat ik fundamenteel en toegepast onderzoek heb  
genoemd. Met name het laatste, transformatie onderzoek. is een hele  
nieuwe notie binnen cultuurbeleid. Misschien dat we t.z.t. de analyse  
van de Raad voor Cultuur kunnen gebruiken voor het funderen van ons  
begrippenkader.

Marleen



On Jan 28, 2010, at 12:25 PM, merijn oudenampsen wrote:

> Hoi Geert en anderen,
>
> > Dit was het zoveelste debat over kunst en engagement. Gaat er met  
> > de spook
> > van Geert Wilders en het rechts populisme ook echt iets veranderen in
> > Nederland? Vanuit de zaal komt de oproep dat kunst en politiek  
> > moeten hun
> > agenda's naast elkaar moeten leggen. Wat opvalt is hoe snel en  
> > gemakkelijk
> > het thema kunst & engagement wordt gelijkgeschakeld aan  
> > overheidsbeleid.
> > Engagement is propaganda maken en je als kunstenaar onderschikt  
> > maken aan de
> > Partij en het Goede Doel. Het is echt vreemd om te zien hoe op zo'n  
> > avond,
> > bezocht door louter Witte Medemenschen, er totaal geen sprake is  
> > van issues
> > (zoals ecologie, urbanisatie, migratie, armoede). Engagement is een  
> > kapstok
> > om het over het (locale) subsidiebeleid te hebben, niet over wat er  
> > in de
> > wereld geschiedt.
>
> Interessant punt. Helemaal mee eens.. Ik was gevraagd te reageren op
> een door het fonds BKVB georganiseerde presentatie van Jonas Staal
> zijn essay Postpropaganda, waarbij ook Gehrels aanwezig was.
>
> Mij basale punt is dat Jonas Staal (en Gehrels) politiek verwart met
> partijpolitiek, en daardoor zo apolitiek is als het maar kan. Zie hier
> mijn reactie (binnenkort te verschijnen in kunstkrant HTV):
>
>
>
> Postpropaganda voor de Postpolitiek
> Een reactie op het essay Post-propaganda van Jonas Staal
>
> De kunstenaar is het ultieme maatschappelijke glijmiddel. Ze zijn
> goedkoop, flexibel, plooibaar, multi-inzetbaar, kunnen dienstdoen als
> sociaal werker, marketingexpert, onderzoeker, ondernemer, psycholoog,
> begeleider van inspraakprocessen… - en indien nodig, zelfs als
> collectief geweten. Het ultieme gebruikersgemak van de kunstenaar
> wordt nog verder vergemakkelijkt door de korte leveringstermijn en de
> haast oneindige voorraad. Het opentrekken van een blik kunstenaars is
> in een vloek en een zucht gebeurd. Bij gebrek aan budget, dan werkt
> men gratis, als lieftallige stagiaire, romantische bohémien of
> oneindige student. De kunstenaar komt in de moeilijkste hoekjes;
> geschikt voor het wegwerken van de smerigste plekjes. De kunstenaar;
> netjes gekleed, welbespraakt en goedgemanierd. De kunstenaar, steeds
> verrassend, altijd voordelig. Dames en heren, corporaties en
> overheden, ontwikkelaars en marketeers, sla uw slag!
>
> Dit was de introductie van een column die ik geschreven heb over het
> project Red Light Art, dat kunstenaars in de Amsterdamse rosse buurt
> uitzet. Het gaat hier om het kort geleden afgeronde Artist in
> Residence programma, Red A.i.R. De kunstenaars in dit project hebben
> de opdracht meegekregen om 'te reflecteren over de relatie tussen
> kunstpraktijken en de sociaal-economische ontwikkeling van de stad'.
> Het project werd mede mogelijk gemaakt door de marketing campagne
> Amsterdam Topstad, de corporatie de Key-Principaal, Kunstenaars & Co
> en het SMBA. De kunstenaars kregen een jaar goedkoop onderdak in de
> peeskamers in het westelijke deel van de grachtengordel. In ruil voor
> dit gebaar, werd verwacht dat de kunstenaars op een of andere manier
> zouden bijdragen aan hun omgeving.
>
> Dit soort projecten roepen de typische vragen op, die ook hier niet
> konden ontbreken. Wat is de rol van de kunstenaar in de stedelijke
> vernieuwing, meer dan het toevoegen van waarde aan de prijs van het
> omliggend onroerend goed? Is de kunst medeplichtig aan gentrification?
> En wat is er nog over van de autonomie van de kunst, nu zij op zo’n
> directe wijze in dienst staat van overheden en ontwikkelaars? De
> kunstenaars betrokken bij het project gaven zelf aan, het gevoel te
> hebben klem te zitten tussen de verwachtingen van verschillende
> partijen. Wat moet je doen, als de sponsors vragen om reflectieve
> kunst over de identiteit van de buurt, als de buren vragen om wat
> bloemetjesschilderijen in de etalage te zetten, als de hoerenlopers
> geen artistieke maar seksuele interactie willen, terwijl de verbonden
> kunstinstanties de klassieke fata morgana van de kritische distantie
> van de kunst blijven belijden? Vergelijkbare projecten, zoals Hotel
> Transvaal in Den Haag, East 66 in Amsterdam of Beyond in het Utrechtse
> Leidsche Rijn, worstelden al eerder met deze problematiek. Maar
> nergens nam dit vraagstuk zo’n bizarre, ironische en poëtische vorm
> aan als bij Red Light Art.
>
> Het project had een vreemde gelijkenis met de performance kunst van
> Marina Abramovic. Onder de naam , wisselde zij op 2 juli 1976 voor
> enkele uren van rol met een prostitué. Abramovic nam de plaats in van
> de prostitué achter het raam, terwijl de prostitué de plaats van
> Abramovic innam bij de opening van een expositie in kunstcentrum de
> Appel. Beiden hadden toegezegd de volle verantwoordelijkheid van hun
> nieuwe rol te aanvaarden.
>
> Een vergelijkbare rolverwisseling lijkt plaats te vinden onder de
> noemer Red Light Art. Het idee om een grote groep kunstenaars in de
> Amsterdamse peeskamers neer te planten kan gezien worden als een
> geniaal artistiek statement op zich. Alsof Carolien Gehrels met een
> kritische metafoor wil tonen hoe ‘het hogere’, ‘het sublieme’, de
> kunst, zich moet prostitueren aan zulke lage alledaagse werkelijkheden
> als het imago van stad of buurt of de prijs van onroerend goed. Het is
> niet de kunst maar de kunstenaars die nu worden geëxposeerd, daar
> achter het raam, in hun ateliers, waar ze geacht worden productief te
> zijn. Het rode licht mag gewoon aanblijven. Dat is het prachtige van
> de rolverwisseling. De gemeente is plots de kunstenaar en de
> kunstenaar het kunstwerk van de gemeente.
>
> Ik zal hier later op terugkomen, maar het hierboven beschreven project
> is voor mij een wezenlijk illustratie van het paradoxale karakter van
> de vermaatschappelijking van de kunst. We zien hier kunst als dienaar
> van politiek beleid, een praktijk die op verschillende wijze door
> zowel Jonas Staal als wethouder Carolien Gehrels wordt voorgestaan.
> Beiden bepleiten de wederzijdse omarming van kunst en partijpolitiek,
> en beiden bekritiseren de klassieke notie van de autonomie van de
> kunst, in het bijzonder het idee dat politici zich verre van kunst
> dienen te houden. Het is daarmee moeilijk om het post-propaganda essay
> van Jonas Staal los te zien van de eerder gehouden Boekmanslezing van
> wethouder Carolien Gehrels, waarin zij vergaande partijpolitieke
> inmenging in de kunsten bepleit. Beide auteurs refereren naar elkaar
> als inspiratie. Staal pleit voor een “wezenlijke gepolitiseerde kunst”
> en een “artificering van de politiek”, Gehrel pleit voor een
> “culturalisering van de politiek”. De overeenkomsten zijn opmerkelijk.
>
> In zijn essay post-propaganda plaatst Jonas Staal zich in de traditie
> van institutionele kritiek, de kritische kunststroming die de
> productievoorwaarden binnen de kunsten probeert bloot te leggen om zo
> de mythe van haar autonomie en neutraliteit te ontkrachten. In alle
> bescheidenheid roept Staal zichzelf uit tot de derde golf van
> institutionele kritiek. Hij stelt dat de overheidsbemoeienis met de
> kunst in Nederland wel degelijk uitgaat van een ideologische agenda.
> En wat is die agenda? Als een konijn uit een hoge hoed tovert Jonas
> Staal opeens het begrip ‘democratisme’ tevoorschijn. Hij maakt er niet
> veel woorden aan vuil, in voetnoot 98 van zijn post-propaganda essay
> lezen we dat een bevriende schrijver Jonas Staal verklapte dat in
> Japan het woord democratie letterlijk democratisme betekent. Aha!, een
> -isme, een ideologie dus, dacht blijkbaar Jonas Staal, en promoveerde
> dit konijn zonder verdere onderbouwing tot het fundament van zijn hele
> betoog. Na het verrichten van deze opmerkelijke goocheltruc, pleit
> Staal niet voor verzet tegen deze dominante agenda, maar juist voor
> een vlucht naar voren. Hij wil een monsterverbond tussen kunst en
> politiek, om samen het ‘democratisme’ uit te dragen – de democratische
> ideologie.
>
> Zetten we dit konijn onder de schijnwerpers, dan blijkt het helemaal
> geen konijn te zijn. Want waarom zou democratisme een ideologie zijn,
> als tegenhangers zoals feodalisme, despotisme of totalitarisme dat
> niet zijn? Het zijn net zoals de democratie, machtsvormen waar
> verschillende ideologieën gebruik van maken, zij het een linkse Lenin
> of een rechtse Pinochet. Als het democratisme een ideologie zou zijn,
> dan heeft het verdomd weinig tegenspraak, zoals Staal zelf al stelt.
> Als er al een dominante ideologie in het kunstenbeleid te vinden is,
> dan is het niet die van het democratisme maar die van een sluipende
> neoliberalisering, beter bekend als het regime van verzakelijking. Het
> is te merken aan de obsessie met culturele branding, de groeiende
> macht van bezoekersaantallen, en de omvorming van kunstenaars tot
> culturele ondernemers. Er is natuurlijk niets mis met
> professionaliteit, maar tegenwoordig betekent ‘vermaatschappelijking’
> het uithuwelijken van de kunst aan de economie, en haar dienstbaarheid
> aan de creatieve industrie en de onroerend goed sector, zoals het
> voorbeeld van Red Light Air laat zien.
>
> De ‘wezenlijke gepolitiseerde kunst’ die Staal bepleit, is net zoals
> het ‘democratisme’, een bijzondere vinding. De Franse filosoof Claude
> Lefort maakte het welbekende onderscheid tussen le politique (‘het
> politieke’) en la politique (‘de politiek’), politiek in de brede zin
> en politiek in de enge zin van het woord. Le politique is politiek in
> de brede zin, de maatschappelijke vorm van politiek zoals in de slogan
> ‘het persoonlijke is politiek’, en naar mijn mening ook, zoals in het
> begrip ‘politieke kunst’. La politique is de partijpolitiek, politiek
> als systeem. Het onderscheid is wezenlijk want de twee staan op
> gespannen voet met elkaar. De enge vorm van politiek is namelijk
> steeds minder politiek in de brede zin van het woord: de
> partijpolitiek zit al een decennium lang gevangen in een neoliberale
> consensus. Politici zijn verworden tot bestuurders en managers, en
> prefereren beleidstechnische onderhandeling boven ideologische
> stellingname. Een situatie die auteurs zoals Chantal Mouffe, Jacques
> Rancière en Slavoj Žižek aanduiden met het begrip ‘postpolitiek’.
> Wilders is zowel het gevolg van deze ideologische implosie van de
> politiek, als de verzuurde uitzondering op de regel. Jonas Staal
> bepleit juist een alliantie met deze verwaterde vorm van politiek: la
> politique. Hij stelt: “De kunst moet de politiek als systeem innemen
> en bevruchten: het kunstinstituut zal de politiek moeten heropvoeden.”
> Het is een mars door de instituties die hooguit de kijkcijfers van Den
> Haag Vandaag wat zouden kunnen opkrikken. Het is postpropaganda voor
> de postpolitiek.
>
> Concluderend sluit het essay van Jonas Staal wonderwel aan op de
> praktijk van Gehrel's project Red Air. Zowel Gehrels als Staal gaan
> uit van de stelling dat de kunst zich in een bepaalde vorm moet
> prostitueren, hetzij aan de staat, hetzij aan de economie. Misschien
> schuilt daarin juist de kritische kracht van hun werk.
>
>
>
>
> --
> Merijn Oudenampsen
> http://www.flexmens.org/drupal/?q=merijn_oudenampsen
> ______________________________________________________
> * Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
> * toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
> * open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
> * Meer info, archief & anderstalige edities:
> * http://www.nettime.org/.
> * Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).

______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).