[Nettime-nl] Ippolita Collectief: Internet: De democratische Illusie (II.10)

[Patrice Riemens <patrice@xs4all.nl>]

Ippolita Collectief
Internet: De Democratische Illusie.

Hoofdstuk II


Van massa naar convivialiteit: een kwestie van schaal

Het Internet is helemaal geen enkelvoudig en makkelijk te beschrijven 
objekt, maar vertoont een overdaad aan gevarieerde en afzonderlijke 
aspecten. Later zullen wij terugkomen op de historische en geopolitieke 
achtergronden van deze complexiteit. Eerst willen wij het licht laten 
schijnen op de technische kennis en de procedures zonder dewelke het 
Internet nooit tot stand had kunnen komen.

Kennis van de materiele fisika is noodzakkelijk om de steeds 
efficienter, maar tegelijk ook steeds kleinere computers te fabriceren. 
De technologie van onderzee kabels, die van satellieten, van mobile 
telefoons, enz. wordt alsmaar betrouwbaarder en levert steeds hogere 
prestaties. Al deze dingen, en nog veel meer, vormen de ruggengraat en 
het zenuwstelsel van de computer netwerken. Daarbij moet ook 
theoretische kennis gerekend worden, met name verschillende takken van 
de wiskunde, zoals topologie en grafentheorie [*]. Deze theorieen 
stellen in staat om vele processen en structuren te schematiseren, en in 
sommige gevallen ook kwantitatieve data analyses uit te voeren met 
behulp van algoritmen. Het is dankzij deze methodes, en op basis van 
profilering, dat de aanbeveling-systemen functioneren die ons de lektuur 
van deze of gene boek, of het zien van deze of gene film suggereren. En 
de tikfouten die wij maken bij onze zoekopdrachten weten zij meteen ook 
te corrigeren. Laten we nu echter terugkeren tot strikt materieele en 
instrumentele aspecten. Om toegang te krijgen tot digitale netwerken 
zijn heel ingewikkelde apparaten nodig die nooit zouden bestaan als er 
niet voorafgaand heel veel onderzoek er aan was besteed, verzilverd met 
kolossale investeringen. Om niet te spreken van het delven van zeldzame 
metalen die vaak alleen, en dan nog maar in geringe hoeveelheden, 
aangetroffen worden in konflikt-landen of gebieden zoals Oost Congo. Wij 
moeten ook  de ontregeling door automatisering en de verhuizing van de 
productie naar goedkopere lonen landen (waar arbeiders ook nog eens 
uitgebuit worden) daarbij niet vergeten. Om computers te produceren moet 
er tenslotte op wereldschaal gehandeld en getransporteerd worden, en om 
computers te verkopen moet er nog flink wat reklame inspanning tegenaan 
worden gegooid ...

De kritische aanpak van Ivan Illich kan goede diensten bewijzen bij het 
analyseren van deze technologieen. Hij heeft het in dit verband over 
industrieele contra-productiviteit. Voorbij een bepaalde punt verliest 
een technologie haar nut; en boven een bepaalde schaalgrote wordt ze 
ronduit schadelijk. Dat schadelijk aspect van technologieen heeft vooral 
te maken met 'negatieve externaliteiten', dat wil zeggen de nadelige 
gevolgen van de aanwending ervan. Met deze gevolgen wordt zelden vooraf 
rekening gehouden. Die worden namelijk vaak verhuld achter het 
schijnbaar gemak van de beschikbaarheid, het gebruiksgemak en de brede 
verspreiding en accetatie, of meer in het algemeen, de 'radikale 
monopolie' positie die zo'n technologie vaak snel verwerft. Men vergeet 
dan dat diversiteit iets goed op zich is en dat het menselijk leven 
gebaseerd is op individuele behoeften en verlangens.

Illich besprak het nu klassiek geworden voorbeeld van stedelijke 
mobiliteit. Als iedereen in de auto stapt wordt het te voet gaan een 
gevaarlijke onderneming, ook al moeten alle auto's langzaam rijden 
vanwege de congestie. De auto, die immers gemaakt is om zich snel te 
verplaatsten, maakt dan haar doelstelling niet waar. In de stad zijn 
verplaatsingen per fiets doorgaans sneller, goedkoper en belasten het 
milieu veel minder dan de auto.

Vandaag de dag zijn de meeste mensen het met deze stelling eens - 
althans in theorie. Het zijn dus niet meer alleen mensen die zich om het 
milieu zorgen maken die dat vinden. Helaas kan niet hetzelfde gezegd 
worden wanneer het om informatie technologie gaat. Zodra iemand twijfels 
over die technologieen uit, is er snel sprake van achterlijkheid, 
conservatisme, angst voor de vooruitgang, luddisme of zelfs van een wens 
om terug te gaan naar het stenen tijdperk. Deze vorm van 
aanval-is-de-beste-verdediging is waarschijnlijk terug te voeren op het 
bekerend, bijkans messias-achtig te noemen propaganda voor deze 
technologieen: vragen stellen bij de globale digitalisering is dus 
vloeken in de kerk.

Elias Canetti voorziet ons hier weer van de denk elementen om deze 
systematische oppositie mechanisme te begrijpen: de massa wil wie er nog 
niet bij zit binnenhalen: het moet die mensen dus wel kunnen bereiken. 
De massa ziet alles wat haar progressie in de weg staat met lede ogen 
aan, en ontwikkelt nogal snel een vervolgingssyndroom. Deze vindt zijn 
oorsprong aan twee kanten: agressie van buiten, waardoor het eigen 
gelijk alleen maar verder gesterkt wordt (zo wordt de kritiek van de 
mainstream media meestal gevoeld), en de tegenstand van binnenuit, die 
veel gevaarlijker is, omdat sommige onderdelen van de massa dan 
weglopen. Zij die het schip verlaten worden uiteraard voor verraders 
uitgemaakt, en hun individuele keuze gelijk gesteld met chantage of 
moreel verval. De massa is en blijft een fort dat van binnen èn van 
buiten belegerd is.

Als wij de kloof die er bestaat tussen kennis en technisch kunnen willen 
dichten, moeten wij eerst erkennen dat 'minder' misschien nog zo gek 
niet is. 'Small is beautiful!' riep Schumpeter al. Wij moeten gewoon de 
tijd nemen om te leren en ons herinneren dat 'vrijheid' niet per se 
productief is. Het klopt dat zij, in sommige gevallen creatief kan zijn. 
Daarvoor moet ze nooit door 'competitie' geobsedeerd worden. Het is 
natuurlijk heel goed mogelijk om 'conviviale technologieen te 
ontwikkelen, maar ze kunnen slechts alternatieven bieden, en niet 1 op 1 
equivalenten, op de oversized industrieele produkten.

(citaat)
....................
Convivialiteit is individuele vrijdom dat gerealiseerd wordt binnen de 
productie-verhoudingen in een maatschappij dat voorzien is van 
effectieve instrumenten. Wanneer een maatschappij, welke ook, de 
convivialiteit terugdringt tot onder een bepaald nivo, wordt zij 
overgeleverd aan een gevoel van een manco, want geen enkele overdaad aan 
productie zal ooit de behoeften en de verlangens tot het oneindige 
gecreerd zijn, kunnen bevredigen [1](**)
.....................

De kwestie van schaal is buitengewoon belangrijk. Zodra een bepaalde 
schaal overscheden wordt ontstaat de noodzaak om een hierarchie aan te 
brengen om de machines te kunnen beheren, alsook de protocollen, de 
kabels, de zoekprocedures, de presentatie en vormgeving, en de 
data-opslag. En ook de relaties tussen wat tot het menselijke soort 
behoort en wat niet, en tussen de levenden en de doden. Wie controleert 
dan de bemiddelaars, dat is de vraag. Als wij ons vertrouwen verpanden 
aan grootschalige bemiddelende instrumenten om een vrijere en 
democratischere wereld op te bouwen, dan moeten wij als consequentie ook 
het bestaan accepteren van een zuiver op blind vertrouwen in de 
technologie gebaseerde hierarchie.

Kennis dat opgeslagen ligt buiten ons eigen lichaam (brein?), in de Big 
Data (Cloud?) is een wangedrocht! Echt nuttige kennis is niet 
uitruilbaar en ook niet te outsourcen. Big Data is geen bewuste 
entiteit, het is evenmin de 'code' van de goede maatschappij (van de 
toekomst). Nicholas Carr denkt dat het Internet mensen dom maakt [23]. 
Wij zouden liever stellen dat een overdaad aan commercieele 
technologieen ons cognitieve capaciteiten doet krimpen, doordat het 
sommige van onze  denkmechanismen die anders prima werken vervangt door 
hulpstukken. Nochthans is het mogelijk om op een geheel andere manier 
gebruik te maken van communicatie en informatie technologie. Zij kan wel 
degelijk bijdragen aan de verruiming van onze competenties net zoals 
muziek, de kunsten en uiteraard ook de wijsbegeerte dat kunnen. En ze 
stellen ons in staat dat spelenderwijs te doen. Kennis kan dan 
geobjectiveerd worden, uitgewisseld, aangeleerd, vertaald en zodoende op 
verschillende nivo's gedeeld worden. Maar daar aan voorafgaand moeten we 
wel bewust zijn van ons zelf en van wat we waard zijn. Wij moeten zorg 
besteden aan de manier waarop wij ons ontwikkelen en het verhaal over 
ons zelf presenteren.

In tegenstelling tot het totale, maar van iedere reflexie gespeende 
geheugen die opgeslagen wordt op silicium dragers worden wij (zelf) wat 
wij zijn, en bouwen wij onze eigen identiteit op door een proces waarbij 
wij telkens weer een deel van onze kennis vergeten. Wij raken ons 
geheugen kwijt, en bouwen die weer op, op dezelfde manier als onze 
essentiele levensprocessen zichzelf voortdurend herbouwen door 
autopoiesis. Maar als wij daarentegen geheel geautomatiseerd met een 
oneindig aantal gegevens aan de slag willen, in plaats van slechts een 
beperkt aantal mensen te (kunnen) kennen, en te (kunnen) beschikken over 
een beperkte hoeveelheid middellen en informatie, dan ontstaat er van 
zelf een vorm van gelijkschakeling. De megamachines moeten gevoerd 
worden. Die werken met oorzaak-gevolg verbindingen, gevolgtrekkingen, 
allemaal van kapitalistiche of dictatoriale snit, met verslaving, 
uitbuiting en onmacht tot gevolg. Gebruikers worden daarin tot 
consumenten of loopjongens (v/m) gereduceerd. Wij herhalen het nog eens, 
voor de ijverige verdedigers van 'communities': het is een kwestie van 
schaal en niet alleen van eigendom!

(citaat)
...............
Het gemmenschappelijk bezit van productiemiddellen veranderd aan deze 
toestand helemaal niets en legt alleen maar de voedingsbodem voor een 
dwingelandij van het stalinistische soort. Daar tegenover stelt Illich 
het recht voor iedereen om de productiemiddellen te gebruiken binnen een 
niet-oedipische, conviviale maatschappij. Dat houdt in: het meest 
uitgebreid mogelijk gebruik van machines door het grootst mogelijk 
aantal mensen, het opvoeren van het aantal kleine machines en het 
geschikt maken van grote machines voor kleingebruikers, het uitsluitend 
verkopen van losse machine elementen aan de gebruikers-produceerders 
[die decenia later 'prosumers' gingen heten ...-PR] die de machines dan 
zelf in elkaar mogen zetten, en het afschaffen van specialistische 
kennis en van het monopolie (erop) van experts. [3]



-----------
[1] Ivan Illich, Tools for Conviviality (1973)
[2] Nicholas Carr, Is Google Making Us Stupid?
What the Internet is doing to our brains. The Atlantic (Magazine) 
July-August 2008.
[3] Gilles Deleuze, Felix Guattari, Anti-Oedipus, Nederlandse editie 
2008 (deel 1 van Kapitalisme en Schizofrenie). Oorspronkelijke Franse 
editie 1972
...........
[*]  https://nl.wikipedia.org/wiki/Grafentheorie

[**] Ik heb, met enige moeite, het originele Engelse text weten te 
traceren. Daar luidt het passage als volgt:
"I consider conviviality to be individual freedom realized in personal 
interdependence and, as such, an intrinsic ethical value. I believe 
that, in any society, as conviviality is reduced below a certain level, 
no amount of industrial productivity can effectively satisfy the needs 
it creates among society's members."

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


Nou, dat was het dan weer voor dit jaar!

Misschien beginnen wij er volgend jaar weer aan, wie weet.
Ondertussen wens ik iedereen een 'Gute Rutsch', en op naar the year of 
living dangerously, oftewel tweeduizendzeventien!
kijk m'n plant es! Die bloeit in november!
http://kre8.home.xs4all.nl/4-patriceR/pink/plant.png
______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).