nettime-nl: Auteurswet vormt hinderpaal voor bibliotheekarchief

[Marie-Jose Klaver <klaver@dds.nl>]

Auteurswet vormt hinderpaal voor bibliotheekarchief

De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag is niet in
staat haar wettelijke plicht tot archivering van elektronische publicaties
na te komen. Dit is het gevolg van beperkingen in de Auteurswet en de
vergankelijkheid van informatiedragers als diskettes en magneetbanden
waarop gegevens worden bewaard. Volgens de Auteurswet mag de KB digitale
archieven niet zonder meer naar andere informatiedragers kopiëren. Voor het
behoud van elektronische archieven is het maken van kopieën noodzakelijk
omdat gegevens op diskettes, magneetbanden en harde schijven niet onbeperkt
houdbaar zijn.
Behalve alle papieren publicaties die ooit in Nederland zijn uitgegeven,
bewaart de KB sinds 1994 in het Nationaal Depot Elektronische Publicaties
(NDEP) ook elektronische informatiebronnen, zoals databanken, bibliografieën,
encyclopedieën en artikelen uit kranten en tijdschriften. Steeds meer
publicaties worden alleen in elektronische vorm aangeleverd. De KB
archiveert ook digitale tijdschriften en andere documenten die op Internet
verschijnen.
Een belangrijk deel van de elektronische informatie wordt door de KB nu
niet bewaard, omdat de instelling eerst een regeling van de auteursrechten
wil afwachten.
G. Noordermeer, wetenschappelijk medewerker van de KB, spreekt van een
"levensbedreigende situatie voor het nationale erfgoed". Als er niet tijdig
kopieën van digitale informatiebronnen gemaakt mogen worden, gaan ze
onherroepelijk verloren.
De KB heeft het Instituut voor Informatierecht (IVIR) van de Universiteit
van Amsterdam een onderzoek laten verrichten om alle auteursrechtelijke
problemen die het bewaren en beheren van elektronische informatiebronnen
met zich meebrengt te inventariseren. In het rapport 'Auteursrechtelijke
aspecten van preservering van elektronische publicaties' spreekt het IVIR
van een "paradoxale situatie". De KB is enerzijds volgens de Wet op het
hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek verplicht om elektronische
publicaties te archiveren en raadpleegbaar te houden en wordt anderzijds
door de Auteurswet belemmerd deze verplichting na te komen.
IVIR-onderzoekers K. Koelman en B. Westerbrink pleiten in het rapport voor
wijziging van de Auteurswet omdat er anders delen van het nationale erfgoed
verloren gaan. Westerbrink noemt de situatie waarin de KB verkeert
"ernstig".  "In de Auteurswet moet een passage worden opgenomen die de KB
toestemming geeft om alle vormen van elektronische informatiebronnen te
bewaren en te kopiëren voor het behoud van het nationale erfgoed," aldus
Westerbrink.
Volgens KB-beleidsmedewerker C. Groeneveld is de bibliotheek nu al
regelmatig in overtreding bij het bewaren en toegankelijk maken van
elektronische informatie.  Uitgevers als Elsevier Science, Kluwer en VNU geven
uit vrees voor misbruik minder gemakkelijk toestemming voor het archiveren en
toegankelijk houden van elektronische tijdschriften. Omdat de Auteurswet zoveel
beperkingen oplegt en de KB de goede relatie met uitgevers niet op het spel
wil zetten, zijn de elektronische publicaties en databanken die de KB
verzamelt alleen in het gebouw te raadplegen. Geïnteresseerden kunnen geen
illegale kopieën maken.
Nagenoeg alle elektronische publicaties die de KB verzamelt en voor het
publiek toegankelijk maakt, zijn juridisch beschermd. Volgens de Auteurswet
moet de KB voor elke kopie vooraf toestemming van de auteursrechthebbende
vragen. Soms is onduidelijk bij wie de auteursrechten berusten of zijn er
tientallen partijen bij een elektronische uitgave betrokken. In het geval
van encyclopedieën bijvoorbeeld moet niet alleen de uitgever toestemming
verlenen, maar ook alle individuele auteurs die een bijdrage hebben geleverd.
De Nederlandse rechter past de Auteurswet streng toe.  Vorig jaar verbood
de rechter openbare en universiteitsbibliotheken op grond van de Auteurswet
de LiteRom, een elektronisch knipselarchief met boekrecensies, te gebruiken
nadat een recensent een kort geding had aangespannen. Het gevolg is dat nu
veel bibliotheken niet meer over boekbesprekingen beschikken omdat ze sinds
de opkomst van de LiteRom de knipselmappen met recensies hebben weggegooid. In
een andere rechtszaak werd een aantal free lance journalisten in het
gelijkgesteld die vonden dat de Volkskrant hun auteursrecht had geschonden
omdat de krant zonder hun toestemming artikelen op een cd-rom en op
Internet had gepubliceerd.

MARIE-JOSÉ KLAVER

(Een iets kortere versie van dit artikel is verschenen in NRC Handelsblad
van 3 maart 1998.)

-------------
Every so often, I like to go to the window, look up, and smile for a
satellite picture.


--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.